Anders dan anders
In lijn met de twee speciale verkiezingsuitslagen van 2023 (PS en TK) beloven de Europese Parlementsverkiezingen in juni ook een bijzondere uitslag op te leveren. Want alles wijst erop dat die verkiezingen anders verlopen dan we tot dusverre gewend waren bij Europese Parlementsverkiezingen. En niet alleen in Nederland.
Om te laten zien wat de uitslag zal kunnen gaan worden, laat ik eerst zien hoe die uitslagen van de Europese Parlementsverkiezingen in het verleden zijn verlopen.
Het verloop van de opkomst
Het verloop van de opkomst van de drie soorten verkiezingen sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is in deze grafiek goed te zien van AlleCijfers.nl. Daaruit is goed op te maken hoe de opkomst van de Europese Parlementsverkiezingen in 1979 nog 59% was en 20 jaar later daalde naar slechts 30%. In 2019 is het gestegen naar ruim 40%. Een opkomst van net iets meer dan de helft van die van de Tweede Kamerverkiezingen. Juist die lage opkomst heeft een groot effect op de uiteindelijke verkiezingsuitslag.
De stijging van de opkomst in 2019 in Nederland hing samen met het deelnemen van Frans Timmermans als lijsttrekker van de PvdA. Hij leek voorbestemd om voorzitter te worden van de Europese Commissie. En de PvdA haalde een score van bijna 20%, terwijl de PvdA bij de Provinciale Statenverkiezingen, 3 maanden eerder, slechts 9% haalde. (En bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 maar 6%). Die stijging van de PvdA was vooral te danken aan het feit dat er een duidelijk hogere opkomst was bij de PvdA-kiezers. En dat kan een groot effect hebben bij een verkiezing met een lage opkomst.
Verschil met de landelijke trend
De uitslag van de Europese Parlementsverkiezingen in het verleden geven niet één-op-één de uitslag weer van de landelijke peilingen van politieke voorkeur in relatie tot de Tweede Kamer van dat moment. Dat komt deels door die veel lagere opkomst en deels door het verschil in inzet (en soms ook of er aansprekende lijsttrekkers zijn). Het is dus niet zo dat degenen die opkomen precies lijken op degenen die niet opkomen.
Ik heb geprobeerd om een patroon te herkennen door de uitslag van de laatste vier Europese Parlementsverkiezingen te vergelijken met de uitslag van de landelijke peiling van Peil.nl vlak voor die verkiezingen.
Deze tabel laat het zien.
Rood betekent dat de landelijke peiling hoger is dan de uitslag van de EP-verkiezing.
Groen betekent dat de landelijke peiling lager is dan de uitslag van de EP-verkiezing.
Goed te zien is dat er toch best forse verschillen zijn. Het hangt ook af van specifieke omstandigheden bij de Europese Parlementsverkiezingen. Zo haalde bij de verkiezingen in 2004 de partij van klokkenluider Van Buitenen 7%. PvdA en VVD leken daar toen de meeste last van te hebben. En de deelname van Frans Timmermans in 2019 zorgde voor die hoge score van de PvdA, en de lagere van een deel van de andere partijen, zoals de SP.
De VVD lijkt het meestal slechter te doen en het CDA meestal wat beter te doen dan de landelijke peiling. Ook de PVV doet het wat slechter bij die verkiezingen dan bij de landelijke peilingen.
Wat gaat er in juni gebeuren?
Over ruim twee maanden (6 juni) vinden de Europese Parlementsverkiezingen in Nederland plaats. Op zondag 9 juni in de meeste andere landen.
Ipsos-I&O kwam op 20 maart met een peiling voor deze verkiezingen. Zowel voor Europa als voor Nederland. Dit is de Nederlandse uitslag volgens Peter Kanne.
Die 22.4% van de PVV in deze uitslag is wat lager dan de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. En een stuk lager dan de 31% die de PVV nu in de landelijke peiling staat.
Kijk naar de uitslag van NSC: 4.7% (2 zetels). In lijn met de landelijke peilingen. Maar op 28 maart kwam de NOS met een bericht over een peiling van Ipsos-I&O waar NSC nul zetels had. (Dus dat moet minder dan 3.3% zijn). Het onderzoek heb ik niet verder kunnen vinden. Maar uit het NOS-verslag kan opgemaakt worden dat dit onderzoek rond 25 maart is uitgevoerd. De 2 zetels die NSC nog in de peiling van eind februari had, zijn nu te vinden bij PvdA/GroenLinks (+1 naar 7) en SP (van 0 naar 1).
Maar het wordt – heel – anders!
Niet alleen zullen de landelijke peilingen in de komende 2 maanden nog fors veranderen (onder invloed van de formatiebesprekingen en andere grote politieke gebeurtenissen, die zich kunnen voordoen). Maar ook zal er rondom die verkiezingen een dynamiek ontstaan, die het normale patroon van de uitslag wel eens fors zal kunnen doen veranderen.
Er lijkt een proces kunnen gaan ontstaan bij de verkiezingen in juni 2024, die duidelijk anders zal zijn dan de Europese Parlementsverkiezingen van de afgelopen 30 jaar. Degenen die toen opkwamen bij deze verkiezingen waren relatief meer mensen die positief stonden tegenover de Europese gedachte, zoals het in Brussel/Straatsburg toegaat. Degenen die dat niet waren, kwamen wat minder op.
Maar het lijkt nu een verkiezing te kunnen worden, waarbij de groep die sceptisch staan tegenover het functioneren van de Europese Unie meer gaan opkomen dan in het verleden. Om dan via een stem op een Eurosceptische partij als de PVV hun gevoel over de EU te uiten.
Dat gaat echter alleen gebeuren als de PVV, in casu Wilders, die kaart zal gaan spelen!
Of dat hij, in het licht van de formatieonderhandelingen, en het feit dat hij zonder veel moeite toch veel zetels zal halen, heel terughoudend zal zijn. Dat hangt weer af van hoe de ontwikkelingen zijn binnen de formatie kort voor de verkiezing. Is de regering er dan of niet? Onderhandelen dan nog steeds de huidige partijen of is er iets – ingrijpends – veranderd?
Dus die verschuiving naar rechts zal – net zoals in de meeste andere landen – wel gaan gebeuren. Maar de opstelling van Wilders/PVV bij de campagne zal bepalend zijn of de PVV op die 9 zetels uitkomt waar ze nu ongeveer staan in die peiling van Ipsos/I&O of – fors – meer.
Daarbij is er nog een andere factor die zich lijkt te gaan voordoen. Namelijk de informatie over Nederlandse politici, die geld uit Rusland zouden hebben ontvangen. Ik schat in dat, of het nu hard te maken is of niet, geprobeerd zal worden de sterke electorale positie van de PVV aan te tasten om die Russische invloed “aan te tonen” of in ieder geval boven de markt te laten hangen.
Dus enerzijds zijn de landelijke peilingen over de Tweede Kamerverkiezingen in de komende 2 maanden relevant om te volgen in relatie tot de uitslag van 6 juni. Maar de uitslag zal vooral bepaald worden door de positie van de PVV tijdens de formatie/in de regering kort voor die verkiezingen. En dat is nu zeker niet te voorspellen.
